Istorija

Grčka vatra, njen nastanak i upotreba

Grčkom vatrom ili tečnim plamenom se nazivala zapaljiva masa koja se od davnina upotrebljavala na Istoku, naročito u Vizantiji, kao ratno sredstvo u pomorskim bitkama kao i pomoćni metod u gradovima pod opsadom. Naziv “grčka vatra” potiče od Krstaša i od njih se proširio na engleski (greek fire) i druge jezike, dok se u Vizantiji ona nazivala „morska vatra“, “ratna vatra”, “tečna vatra”, “lepljiva vatra” ili „rimska vatra“, pošto su onovremeni stanovnici Istočnog rimskog carstva, tj. Vizantije, sebe smatrali Romejima, tj. Rimljanima.

Vizantinci su za ispaljivanje tečnog plamena ka neprijatelju koristili mlaznice pod pritiskom (sifone), na način koji podseća na moderni bacač plamena. Vizantijske galije bile su snabdevene mehanizmima koji su izbacivali plamen sa pramca. Aparat su činili tank sa zapaljivom mešavinom, pumpa i brizgaljka. Ana Komnina, vizantijska princeza i letopisac (1083-1153), zapisala je u svojoj Aleksijadi (1148) da se na pramcu svakog broda nalazila predstava lava ili neke druge životinje izlivena od bronze ili gvožđa. Vatra je kao tečnost prolazila kroz grlo životinje pa je delovalo kao da ona bljuje vatru ka neprijatelju.

Kako navodi Konstantin Porfirogenit, sastojci i procesi proizvodnje grčke vatre bili su strogo čuvana vojna tajna. Recept je toliko čuvan u tajnosti da je sastav grčke vatre zauvek izgubljen i ostaje izvor nagađanja. Iako je precizan hemijski sastav nepoznat, smatra se da je grčka vatra pravljena uglavnom od sumpora, smole i kučine, a kasnije joj se dodavao živi kreč i zemno ulje. Ova masa je mogla da gori i na vodi. Uprkos fokusu na recept, na grčku vatru treba gledati kao na sistem oružja sa mnogim komponentama, koje su sve trebale da deluju zajedno kako bi bile efikasne. Pored formule njenog sastava, ovo podrazumeva i specijalizovane brodove koji su je nosili u bitku, uređaje koji su se koristili za pripremu materije zagrevanjem i pritiskom, oruđe za ispaljivanje vatre, kao i posebno obučene vojnike koji su je koristili.

Prema tradiciji zapaljivu masu, zvanu grčka vatra, izmislio je arhitekta Kalinik iz Heliopolisa (nekada rimska provincija Fenikija, danas Baalbek, Liban) koji je prebegao Romejima. Letopisac Teofan Ispovednik zabeležio je da je grčka vatra napravljena 672. godine u Konstantinopolju. Istoričari navode da je Kalinik uspeo da pobegne pred najezdom arapskih osvajača iz Heliopolisa u Carigrad gde je caru Konstantinu IV otkrio formulu za ovu zapaljivu smešu.

Tehnološka prednost koju je pružala grčka vatra bila je ključ mnogih vizantijskih vojnih pobeda, pre svega uspešne odbrane Carigrada od dve arapske opsade, čime je obezbeđen opstanak Carstva. Zabeleženo je da su u ovim sukobima 674-678. godine Romeji prvi put upotrebili „tečni plamen“, koji im je od tada često služio pri ratnim operacijama, ističući superiornost Vizantijske ratne tehnike u odnosu na druge. Dugo vremena neprijatelji Vizantije jednostavno nisu nalazili načina da se odbrane od ovog ubojitog oružja. Prema Jovanu Kinamu, vizantijskom istoričaru 12. veka, tek nekoliko vekova kasnije flote italijanskih gradova-republika su pronašle načina da zaštite svoje brodove oblagajući ih tkaninama natopljenim u sirće. Georgije Pahimer, vizantijski istoričar iz 14. veka, kaže da su Đenovljani svoje brodove štitili osušenim volujskim kožama. Padom Konstantinopolja pod Turke 1453. godine nestala je zauvek i tajna pravljenja „grčke vatre“.

Nešto slično grčkoj vatri prikazano je na ekranima u popularnoj seriji “Igra prestola”, u epizodi “Battle of Blackwater” gde su je nazvali “divlja vatra”.