Rasprava čiji je pun naslov “Trojanci i arijevci : prilozi preistoriji i paleoetnologiji male Azije, Egeje i Balkanskog poluostrva”, slovenačkog antropologa Nika Županića objavljena je u broju 86. Glasa Srpske Kraljevske Akademije Nauka, Beograd 1911.
Niko Županić (slov. Niko Županič, 1876-1961) bavio se antropologijom sve do Drugog svetskog rata. Studirao je u Beču pored ostalih disciplina i antropologiju, a doktorirao je 1903. godine sa tezom “Dolazak Slovena na jug”. Na poziv Jovana Cvijića 1907. godine došao je u Beograd, gde je 1914. postao kustos Etnografskog muzeja. Od 1923. godine je bio direktor Etnografskog muzeja u Ljubljani čiji je i osnivač. Niko Županić bio je jedan od važnijih istraživača na polju fizičke antropologije, etnologije i arheologije Balkanskog poluostrva u prvoj polovini XX veka. Njegov doprinos ovim disciplinama bio je gotovo u potpunosti zaboravljen do nedavno.
Navešću nekoliko dela Nika Županića: Staroslovenski vojvoda Dauritas i obarski kagan Bajan (190?), Maćedonija i turski problem (1903), Crtica o staroj slovenskoj kulturi (1909), Misli o fizijoetnologiji (1909), Sistem istorijske antropologije balkanskih naroda (1909), Ka istoriji promene spoljašnosti balkanskih naroda : odgovor Jovanu Radoniću (1910), Altserbien und die albanesische Frage (1912), Žumberčani i Marindolci : prilog antropologiji i etnografiji Srba u Kranjskoj (1912), Pontijski Bugari (1913) itd. Najznačajnijim njegovim delom smatra se Etnogeneza Jugoslovena, objavljena 1920. godine u Zagrebu.
Trojanci i Arijevci
U raspravi “Trojanci i Arijevci”, rešava se, uglavnom, pitanje da li su stanovnici najstarijih kulturnih naselja na Hisarliku (na zemljištu stare Troje) bili Arijevci ili ne. Kako Mala Azija i Balkansko Poluostrvo imaju vrlo mnogo dodirnih tačaka i u preistorijsko doba, to se autor trudi da rasvetli i tamu preistorije našeg poluostrva (3000-1200 god. pre Hrista) i dodiruje najstarija etnološka pitanja na Balkanu. Tu se operiše na veoma širokoj osnovi rezultatima mnogobrojnih disciplina, istorije, lingvistike, arheologije, antropologije, i pokušava se da se problemi reše prvenstveno pomoću fizičke antropologije povezane sa arheologijom. Rezultati do kojih je Niko Županić došao u ovoj svojoj raspravi, potpuno se razilaze od rezultata ranijih naučnika, koji su se istim pitanjem bavili, kao što su V. Tomašek, H. Šmit, A. Kerte, P. Krečmer, R. Virhov, P. Šipije i drugi.
Rezultati Županićevih istraživanja sastoje se u ovome: Stari Trojanci bili su u anatomskom i morfološkom pogledu malenog rasta, obično prognantni (prognatija je izbočenost čeljusti u odnosu na skelet lica), u većini slučajeva dolihokefalni (grč. dolichos dugačak, kephale glava. Dolihokefalija je svojstvo lobanje kod koje je širina manja od četiri petine dužine). Ekstremitetne kosti su najviše platiknemične (stanje bočne spljoštenosti kostiju cevanice), hrapave i oštrih ivica. Mnogi znaci navode na tamniju kompleksiju (kompleksija je boja lica, izgled). Stari Trojanci bili su slični starim Egipćanima ili kao što su danas berberska plemena (izuzev pojedinih u Maroku), a donekle, verovatno, i kao Arapi. Sve govori protiv Arijevskog porekla. Oni ne predstavljaju jedan sasvim krvno čist tip, već jedan amalgam od dolihokefalaca i brahikefalaca (Brahicefalija od grčkih reči: βραχύς — kratak, kefale — glava, vidi Kranijalni indeks). I Krićani ranog Minojskog doba pokazuju srodnost sa starim preistorijskim Trojancima u pogledu visine rasta, kao i kraniologije.
Preporuka: Niko Županić i istorijska antropologija balkanskih naroda, je naučni rad Monike Milosavljević koji možete pročitati onlajn.
Fotografija u zaglavlju: Levo je Niko Županić u Beogradu 1921. godine. Na slici u sredini, sa leve strane stoji Jovan Cvijić, zatim nepoznata dama, i desno Niko Županić. Izvor: researchgate.net, politikin-zabavnik.co.rs, montaža: aknjige.com