Pre nekoliko godina je iz štampe izašla knjiga “Bibliografija srpskih rečnika”, Dejana Vukićevića (Narodna biblioteka Srbije Beograd, 2016). Kako se kaže u predgovoru, ova “Bibliografija srpskih rečnika prirodni je nastavak rada na Bibliografiji srpskih enciklopedija i leksikona, koja je objavljena 2014. godine”. Ona je takođe značajna i vrlo korisna za kolekcionare starih i retkih srpskih knjiga. Stari rečnici poređani su u ovoj bibliografiji hronološki, po godini izdanja, dok se najstarija izdanja nalaze u apendiksu knjige. Na prvoj stranici navedeni su oni rečnici na kojima nema naznačene godine izdanja. Sudeći prema izdavačima, među njima nema najstarijih izdanja, već su uglavnom objavljeni krajem XIX i početkom XX veka.
Bibliografija počinje sa 1803. godinom i tu je zabeleženo značajno delo Georgija Zaharijadisa “Rъečnikь grečesko-slavenskій vь polzu Slaveno-serbskago юnošestva”, objavljen u Zemunu 1803. godine na 136. strana. Ovaj rečnik svojevremeno smo imali u ponudi i možete ga videti klikom ovde. Kako se navodi u prikazu ove bibliografije, autorke Daniele Kermeci “Srpski rečnici – čuvari srpskog jezika”: “prvi srpski rečnici štampani su van teritorije tadašnje Srbije. Većinu tih prvih rečnika nalazimo u drugom delu Bibliografije („Appendix”). Tu je i Vukov Srpski rječnik istolkovan njemačkim i latinskim riječima (Beč, 1818), ali i najstariji srpski rečnik, nemačko-srpski rečnik iz 1790. štampan u Beču, u dve knjige, koje zajedno broje preko hiljadu strana. Takođe, nailazimo i na rečnik koji je, zbog svoje popularnosti, doživeo više izdanja, i pre i posle Vukovog Rječnika. Reč je o Rečniku malom (Das ist kleines Wörterbuch) autora Save Lazarevića. Najstarije izdanje zabeleženo u ovoj bibliografiji je iz 1802, štampano u Budimu. Izostalo je prvo izdanje ovog rečnika iz 1793. godine, štampano na 104 strane u Beču.”
Grk Georgije Zaharijadis
U članku Dr. Zorana S. Mirkovića “Grk Georgije Zaharijadis – nesuđeni srpski zakonopisac”, nalazimo Georgijevu kratku biografiju, u kojoj, pored ostalog, piše sledeće: “U predgovoru svoje Slavenske gramatike Georgije Zaharijadis je zapisao da se rodio u gradu Tirnavosu „3 časa od Larise u predelu Tesalije…26ga julia, leta 1778“. Njegov otac Cisis je bio sveštenik. Po smrti supruge otac se zakaluđerio u manastiru Svete trojice na Olimpu i dobio monaško ime Zaharias. Potom je postao paroh u tesalijskom gradiću Caricani i dodato mu je, uz Zaharias, ime Papas. Ovo je bio razlog zašto se njegov sin Georgije ponekad potpisivao i kao Papa Zaharije. U izvorima i literaturi Georgije Zaharijadis pojavljuje se i pod imenom Đorđe Zaharijević. Pohađao je najpre školu u Trikali, a potom u Tirnavosu. U Tirnavosu ga je podučavao Joanis Ikonomu (poznat i kao Joanis Pezaros). Po okončanju školovanja napustio je svoju otadžbinu, koja je još bila pod osmanskom vlašću, i preselio se u Zemun koji je u drugoj polovini XVIII veka bio privlačna tačka za brojne iseljenike sa Balkana pod osmanskom vlašću, naročito za pravoslavne Srbe i Grke. Zemunski Grci su osnovali 1794. godine sopstvenu opštinsku školu, koja je u duhu onoga vremena nazvana Ελληνομουσεiον „Helenski hram Muza“. Škola je bila ugledna i na dobrom glasu pa su je, pored zemunske, pohađala i grčka deca i deca iz „otmenijih“ srpskih kuća južno od Save i Dunava. Ovu školu su pohađali Sima Milutinović Sarajlija, Ilija Garašanin, Đorđe Protić… Georgije Zaharijadis je u ovoj školi „od 15ga junija, leta 1799… Gramatiku jelinsku i filologiju predavao“. 1811. godine postao je direktor škole i imao veliku čast da učestvuje u prijemu austrijskog cara i carice.” Georgije Zaharijadis je bio srpski zet. Bio je oženjen Katarinom, rođenom Mihailović, sa kojom je imao četvoro dece. U kući Zaharijadisa se govorio i srpski jezik. Preko supruge Katarine bio je u rodbinskoj vezi sa knjižarom Gligorijem Vozarovićem. Godine 1824. Georgije Zaharijadis je prešao u Šabac za učitelja. Tamo je ostao do 1829. godine, kada se preselio u Beograd. Od oktobra 1835. do 1840. godine, punih pet godina, radio je kao učitelj u grčkoj školi u Beču. Georgije Zaharijadis je umro 1850. godine, kako se navodi u literaturi pisanoj na srpskom jeziku.
Georgije Kiridis i Jevtimije Avramović
Sledeća godina na koju nailazimo je 1845., kada je štampano delo Georgija Kiridisa “Rukovodstvo k brzom i lakom naučenju grečeskog i srbskog jezika”, objavljeno u Beogradu. Drugi autor bio je Jevtimije Avramović. I ovu retku knjigu smo svojevremno imali u ponudi. Možete je videti klikom ovde. Jevtimije Avramović (Pančevo, 1. maj 1823 – Beograd, 14. jun 1889) bio je srpski pedagog i načelnik Ministarstva spoljnih poslova. Avramović je samouki pedagog, koji je odlično vladao znanjem grčkog jezika. Bio je profesor “jelino-grčkog” jezika Prve beogradske gimnazije od 1854. godine, kao i profesor Trgovačke škole u Beogradu. Objavio je nekoliko knjiga, poput “Gramatika novogrčkog jezika” (takođe i zasebnu gramatiku starogrčkog jezika). Zajedno sa Georgijem Kiridisom objavio je 1845. godine knjigu “Rukovodstvo k brzom i lakom naučeniju grečeskog i srbskog jezika”. Preveo je 1862. godine sa grčkog na srpski jezik, delo “Ikonomija” od Ksenofonta, a sa nemačkog 1846. godine naslov: “Zlatna zrna za mlade i stare oba pola.” Sarađivao je u beogradskom listu Podunavka, 1856. godine bio je njen privremeni urednik. Od 13. januara 1857. godine postaje redovan član Društva srpske slovesnosti. U ovom društvu je bio blagajnik od 1861. do 1862. godine, kao i sekretar tokom 1862. godine. Od 29. jula 1864. godine je počasni član Srpskog učenog društva. Objavljivao je vredne istoriografske radove u Glasniku tog društva.
Jovan Gavrilović
Sledeće 1946. godine Jovan Gavrilović (Vukovar, 3. 11. 1796 – Beograd, 29. 7. 1877), srpski istoričar i političar, objavljuje u Beogradu “Речник географијско-статистичнии Сербие”. Jovan Gavrilović rođen je 1796. godine u Vukovaru, u Slavoniji, u imućnoj trgovačkoj porodici. Školovao se na više mesta, u Vukovaru, Šopronu, Pečuju, Karlovcima, Segedinu i Stolnom Beogradu. Kada se doselio u Srbiju (1831) obavljao je različite cenjene visoke državne poslove: sekretar Velikog suda, direktor kneževske kancelarije, ministar finansija, član Državnog saveta, upravitelj trgovačke škole, predsednik Srpskog učenog društva, treći namesnik Milana Obrenovića posle smrti Mihaila Obrenovića. Bavio se proučavanjem srpske istorije, prikupljao izvore o Prvom srpskom ustanku. Bio je blizak prijatelj Vuka Stefanovića Karadžića, i zalagao se za njegove promene književnog jezika. Dao je veliki doprinos razvoju prosvete u Srbiji i modernom organizovanju srpske države. Umro je u Beogradu 27. jula 1877. godine. Reprint izdanje njegovog “Rečnika” objavljeno je u Beogradu 2004. godine. Pomenuo bih ovde još jednu njegovu knjigu “Mali zemljopis Knjaževstva Srbije i Turskog carstva u Evropi”, koju je objavio u Beogradu 1850. godine.
“Bibliografiju srpskih rečnika” Dejana Vukićevića možete kupiti u Narodnoj biblioteci Srbije, na prvom spratu.
